İlmî İcâzetler

İcâzetnâme, bir medrese öğrencisinin ders verme (tedris) hayatına atılabileceğini gösteren belge demektir. Medrese öğrencisinin, medrese derslerine başladığı tarihten itibaren hangi dersten hangi eseri veya eserleri okuduğunu, okuduğu eserlerin adlarının neler olduğunu gösterir. Öğrenci, bu konularla ilgili olarak hocasından aldığı belge ile daha yüksek bir müderrisin dersine devam eder ve böylece medrese derslerini tamamlayıp ders okutmaya izin ve yetkiyi içeren en son bir belge ile müderrislik veya kadılık yoluna girerdi. İcâzetnâmeyi veren müderris, icâzetnâmeye kendi ismini yazdıktan sonra, kendisi o dersi kimden okuduğunu ve hocasının hocasının kim olduğunu zincirleme olarak yukarıya doğru yazar ve bunu İslâm âleminin en büyük âlimine kadar çıkarıp bağlardı. İcâzetnâmeler ya tefsir, hadis ve fıkıh gibi dini ilimlere veya kelâm, felsefe ve müsbet ilimlere dair oluşlarına göre değişir, dini olanları İslâm’ın ilk dönemine kadar gidip, diğer ilimler ise bunu vazeden imamlara kadar dayanırdı. İlmî icâzette, rivâyet sahibinin muayyen bir konuda icâzet verdiği gibi, geniş anlamda da icâzet verebildiğini ifade eden M. Fuat Sezgin, bu iki tür icâzeti hadis konusunda şu şekilde örneklendirmektedir: “a) Rivâyet sahibinin, muayyen bir şeyin rivâyeti için izin vermesidir. Mesela: ‘Sana, Buhârî veyahut rivâyeti uhdemde bulunan kitapların rivâyet hakkını verdim’ demesidir. b) Muayyen bir şahsa gayr-ı muayyen bir şeyin icâzetini vermesidir. Mesela: ‘Sana, bütün mesmuâtımın veya bütün rivâyetlerimin icâzet hakkını verdim’ demiş olmasıdır.”