Takdir Belgeleri

Osmanlı eğitim sisteminde öğrencileri ödüllendirme biçimlerinden biri olan “evrâk-ı takdîriye” belgelerinin kullanılması 1870 yıllarına dayanmaktadır. Bu konudaki ilk uygulama 22 Eylül 1870 tarihinde yayınlanan Rüşdiye Mektepleri Nizamnâmesi ile getirilmiştir. Bu Nizamnâme'ye göre bir ay süreyle derslerine iyi çalışan ve iyi davranışlar gösteren öğrenci “1. derecede bulundurulur”. Üç ay süreyle birinci derecede kalan öğrenciye Tahsinnâme verilir. Altı ay süreyle derslerine iyi çalışan ve edepli davranan öğrenciye hem Tahsinnâme verilir, hem de adı, sınıflara asılacak olan özel levhaya iri ve gösterişli yazılarla yazılır. Osmanlı Devletinde, mekteplerde verilen mükâfatlar, 19. asrın ikinci yarısından itibaren yaygınlaştı. Bu mükâfatlar talebelere çeşitli yollarla verilirdi. Başarılı bir öğrencinin bir üst sınıfa atlatılması başta olmak üzere, çocukların yiyecek, giyecek ve para ile mükâfatlandırılması, bazı özel hediyeler verilmesi, başarılı idadi talebelerine gümüş veya tunç madalya armağan edilmesi ve en basitinden sözle “âferîn” denmesi bunlardandır. Hatta bunlar arasından Sultan İkinci Abdülhamid Hân'ın, özel ilgi duyduğu Mülkiye Mektebi gibi bazı okulların başarılı öğrencilerine saat hediye ederek taltif etmesi de kayda değer bir örnektir. Fakat mükâfatların en yaygını elbette sınıf içindeki, yıl boyunca devam eden mükâfatlandırılmalardı. 19. asrın ikinci yarısından itibaren rastlanmakta olan bu tür mükâfatlandırmalar, kademelerine göre başarılı olan öğrencilere âferîn, tahsîn, imtiyâz, takdîr, taltîf, mükâfat ve zikr-i cemîl isimli belgelerin verilmesi yoluyla olurdu. Bunlar günümüzdeki gibi yıl veya dönem sonunda değil, yıl içinde çeşitli zamanlarda ve çeşitli vesilelerle talebelere verilirdi. Belgeler, çeşitli renk ve şekillerde süslenmiş, dört köşeli ve farklı ebatlarda, kimisi kalın kimisi ince kâğıtlardı. Takdir Belgeleri arasında önemli bir yere sahip olan imtiyaz; Sekiz âferîn ve iki tahsin değerindeydi. Beş imtiyaz alan öğrenciye başarılarından dolayı bir kitap hediye edilirdi. Bunların içinde en çok verilenler âferîn, tahsîn, imtiyâz ve zikr-i cemil isimli belgelerdir. Bu mükâfatlar, talebeler arasında bir rekabet ortamı oluşturarak onları çalışmaya teşvik etmek amacıyla veriliyordu. Verilen mükâfat kâğıtları zaman zaman sınıfa asılır ve böylece bunları alan öğrenciler bir nevi ilan edilmiş olurdu. Diğer bir uygulama da sınıf birincisi olan talebenin sınıfın baş sırasına oturmasıydı ki ikinci, üçüncü ve dördüncü olanlar müteâkiben oturtulurdu..